فرش دستباف ایرانی از دیرباز معروف و مشهور بوده است و امروزه نیز مورد استقبال مردم کشورهای مختلف جهان قرار میگیرد. فرهنگ هر کشور در آثار هنری آن کشور بروز پیدا می کند ، یکی از جلوه های هنر ایران هم فرش دستباف می باشد که پیشینه ی بسیار طولانی دارد . هنر قالی بافی از دیر باز یکی از شاخصه های اصلی تمدن ایرانی بوده ، هنری که تمام جهان مردم ایران را با آن به خاطر می آورند.
صنعت فرش دستباف در ایران
درکشور ما ،بیشتر ،شهرهای کاشان ، کرمان ، اصفهان و تبریز به فرش دستباف معروفند اماباید بدانید که گستره این هنر،فقط به این شهرها محدود نمی شود. در شهرهای دیگر هم هنرمندانی در این عرصه فعالیت کنند ، وجود دارند که هنر هر یک ؛ جلوه گاه فرهنگ بومی آن شهر است و نقوش خاص خود را دارد.
تا همین چند دهه پیش اگر در کوچه و پس کوچه های هر یک از این شهر ها قدمی میزدید صدای شانه هایی که با گره های قالی های دستباف برخورد میکردند برای شما موسیقی تولید اصیل ترین هنر ایرانی را می نواخت. موسیقی که به ترانه نقشه خانی زنان قالی باف همراه میشد تا تاثیر این بانوان را در هنر ، اقتصاد و فرهنگ این جامعه نقش بزند. در واقع بانوان ایرانی چرخ صنعتی را به گردش در می آوردند که دیگر مراحل آن شامل چله تابی ، نخ ریسی ، رنگرزی ، نقشه کشی و … بود.
هر چند امروزه به دلیل گسترش شهرنشینی و توسعه کارخانه های بافت فرش ماشینی از یک سو و کاهش تقاضا برای این محصول بی نظیر ؛ تولید قالی دستباف به کارگاه های تخصصی ، محدود شده است. با شاید برایتان جالب باشد که بدانید،حدود یک سوم فرش دستباف جهان را ایران تامین میکند .
تاریخچه فرش
قدیمی ترین فرش دستباف جهان ، در دره پازیریک در کشور روسیه ( کنونی ) کشف شده است که این کشف مربوط به سال های 1947-1949 میباشد . جنس این فرش از پشم بوده و با توجه به شواهد به دست آمده از نقوش ایرانی آن (مانند آنچه در تخت جمشید استفاده شده است) ؛ پیشینه ای از دوره ی هخامنشیان داشته و به نظر محصولی بافته ی هنرمندان ایرانی آن روزگار است .
در زمان های قدیم در ایران ، برای بافت فرش روی دار قالی را چله کشی میکردند و تار ها را بصورت عمودی و پود ها را بصورت افقی در تمام دار میکشیدند. گره ها یی که توسط دستان هنرمند بافنده با نخ هایی که جنسشان پشم ، کرک و ابریشم بود ، زده میشد و رفته رفته آن را به فرش ایرانی تبدیل میکرد. درآن زمان ها تقریبا اکثر فرش ها دارای نقشه ها و رنگ های یکسانی بودند و تنوع نقشه و رنگ بسیار کم بود . اما با گذشت زمان و پیشرفت این صنعت،نقشه ها و رنگ ها بیشتر و زیباتر شدند .
آشنایی با طرح های های اصلی فرش ایرانی
فرش دستباف ایرانی در 3 قالب اصلی ترنجی ، خشتی و افشان بافته می شود.
طرح لچک ترنج
طرح ترنجی طرفداران بیشتری دارد و به اصطلاح به آن لچک ترنج میگویند . درنقشه لچک ترنج ،ترنج ها (به معنی میوه بالنگ ) در مرکزیت فرش و به شکل دایره یا بیضی ؛ مثل یک قاب مرکزی نمایان شده و لچک (به معنی گوشه ) ، بصورت اریب در چهار گوشه فرش رخ نمایی میکند.
طرح خشتی
به این صورت است که دارای چندین مستطیل میباشد که به آنها خشت میگویند و درون هر خشت ؛ یک نقشه و طرح مجزا بافته می شود . این طرح از فرش میتواند به تنهایی چندین نقشه گوناگون را در خود جای بدهد .
طرح افشان
(به معنی پراکنده ) طرحی است که همه ی عناصر گل و برگ و ساقه و پرنده و … در سراسر فرش بصورت پراکنده پخش شده اند که انواع مختلفی مثل افشان بندی،افشان ختایی و … دارند .
انواع فرش دستباف از نظر جنس
اما فرش دستباف ایرانی،از نظر جنس هم انواع مختلفی دارد که عبارت است ازپشمی،کرکی،ابریشمی و سوفی :
- فرش پشمی فرشی است که تار و پود آن از جنس پنبه و پرز آن از جنس پشم میباشد.
- تمام ابریشم : فرش هایی که تمام پرز و چله ی آن ابریشم است.
- گل ابریشم : دور حاشیه ها و نقش ها از ابریشم هستند.
- کف ابریشم : پرزهایی که در کف این فرش هستند از جنس ابریشم میباشند
- فرش سوفی: زمینه ی این قالی از پود ضخیم و نازک است و گل و بوته ها پرز دار هستند .
- فرش کرکی : در این نوع فرش ، بافنده از نخ کرک که بسیار هم ظریف است ،فرش را میبافند .
از بین تمامی جنس ها ، فرش ابریشمی کیفیت ، مرغوبیت و طول عمر بسیار بالایی دارد . در نتیجه از ارزش و قیمت بالاتری نیز برخوردار است.
ارزش گذاری
یک موضوع مهم در ارزش گذاری فرش دستباف ایرانی ، پاخور بودن فرش است .در این نوع فرش ،برخلاف فرش ماشینی ( چگونه فرش دستباف از ماشینی را تشخیص دهیم ؟) ، هرچه پاخور فرش بیشتر باشد و به اصطلاح قدیمی تر باشد ، مرغوب تر و قیمتی تر میباشد و ارزش مالی و هنری بیشتری دارد. دلیل این مساله این است که استفاده مداوم از قالی دستباف باعث براقیت آن شده و از طرفی نشان دهنده قدمت آن است.
ازخصوصیات بارز فرش دستباف ایرانی ،آرامش روحی و روانی است که این هنر به مخاطب خود القا میکند. این حس خوب آرامش ؛ به دلیل استفاده از طرح هایی است که از دل طبیعت برخواسته اند و برجسم فرش و فرش نشین ، نشسته اند . رنگ ها و نقشه های زیبایی که با تماشای آن ها به دامان زیبایی های طبیعی که هنرمند خوش ذوق آن ها را بازسازی کرده است ، رهسپار می شوید..
با خرید این هنر فاخر ایرانی ،به حفظ میراث فرهنگی و ارج نهاندن به تلاش و هنر گردآورندگان یک فرش ، کمک بسیاری خواهید کرد . علاوه بر آن از منافع مادی و معنوی فرش دستباف نیز بهره مند شده اید ، چرا که با خرید این محصول ؛ هم روزانه زیبایی آن را به نظاره می نشینید و لذت میبرید و هم در کالایی سرمایه گذاری کرده اید که هر چه بیشتر از آن استفاده کنید به ارزش آن می افزایید.
از اینکه فراشان را انتخاب کردید ،سپاسگزاریم.
